Hatto iqtisodiy jihatdan rivojlangan davlatlarda ham oʻqituvchilar mehnati koʻpincha yetarlicha qadrlanmaydi.
Rossiyadagi oʻqituvchilarning asosiy muammolariga yuksak yuklamalar, kam maoshlar, karyera oʻsishi uchun cheklangan imkoniyatlar kiradi. Bu muammolar koʻpgina boshqa davlatlarda ham mavjud. Xalqaro statistika va xorijiy nashrlar maʼlumotlariga koʻra, bu sohadagi sharoitlar turli mamlakatlarda bir-biridan ancha farq qiladi.
Turli mamlakatlarda oʻqituvchilarning ish yuklamasi
Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkiloti (OESD) maʼlumotlariga koʻra, oʻqituvchilarning bir yildagi normativ dars yuklamasi 500 dan 1000 soatgacha, umumiy ish vaqtini esa 1200 dan 1800 soatgacha tashkil qiladi. Bu oʻrtacha kunlik toʻrt soatlik dars yuklamasini anglatadi.
Ammo ushbu koʻrsatkichlar koʻp hollarda real vaziyatni aks ettirmaydi. Masalan, YUNESKOning taʼlimni monitoring qilish boʻyicha hisobotiga koʻra, baʼzi mamlakatlarda rasmiy statistikada oʻqituvchilarning darsdan tashqari bajaradigan ishlari inobatga olinmaydi, shu sababli ular kompensatsiya ham olmaydilar.
Yaponiyada oʻqituvchilar kunlik ish vaqti oʻrtacha 11 soatni tashkil etgan, baʼzilarda esa bu raqam haftasiga 60 soatdan oshib ketgan. Bu ortiqcha yuklamalar oʻqituvchilarda charchash va ruhiy tushkunlikka olib keladi. Bundan tashqari, Yaponiyada oʻqituvchilar har oy 95 soatgacha ortiqcha ishlashga majbur boʻlishadi.
Aytgancha, Yaponiyada 2021-yildagi maʼlumotlarga koʻra, darslarda oʻquvchilarning oʻrtacha soni yuqori daromadli mamlakatlar orasida eng kattalaridan biri boʻlib, har bir sinfga 32 nafar oʻquvchidan toʻgʻri kelgan. Eng kam oʻquvchi soni esa Finlyandiyada boʻlib, oʻrtacha 19 nafarni tashkil etgan.
Yuklamalarning yuqori boʻlishi sabablari
Yuklamalarning yuqori boʻlishi asosan kadrlar yetishmasligi bilan bogʻliq. Afrika va Janubiy Osiyo mamlakatlarida oʻrta maktablarning 90 foizida malakali oʻqituvchilar yetishmaydi. Yevropada ham oʻqituvchilar yetishmovchiligi sezilarli darajada — 2022-yilda oʻn minglab boʻsh oʻrinlar qayd etilgan.
Koronavirus pandemiyasi bu vaziyatni yanada murakkablashtirdi. Koʻp oʻqituvchilar frilans yoki masofaviy ishga oʻtishni afzal koʻrishmoqda, chunki bu ish shakli koʻproq daromad va qulaylik taklif etadi.
Turli mamlakatlarda oʻqituvchilar maoshi
Turli mamlakatlarda oʻqituvchilarning maoshlari oʻrtasida katta farq mavjud. Masalan, AQSHda oʻrtacha oylik maosh 5400 dollarni, Yaponiyada 3000 dollarni, Tojikistonda esa atigi 100 dollarni tashkil qiladi. Yevropada Vengriyada oʻqituvchilarning yillik boshlangʻich maoshi 13,5 ming yevroni, Germaniyada esa 50 ming yevroni tashkil etadi. Ammo yuqori maosh ham koʻpincha yuqori yashash xarajatlari bilan tenglashadi.
Shuningdek, koʻplab mamlakatlarda oʻqituvchilarning maoshi boshqa yuqori maʼlumotli mutaxassislarnikidan past boʻladi. Bu holat, xususan, rivojlangan mamlakatlarda koʻproq kuzatiladi.
Karyera oʻsishi va daromadni oshirish imkoniyatlari
Koʻp mamlakatlarda oʻqituvchilarning maksimal maoshga erishishi oʻnlab yillar talab qiladi. Masalan, Fransiyada bu koʻrsatkichga 35-yilda erishish mumkin. Shuningdek, koʻpgina oʻqituvchilar vaqtinchalik shartnomalar bilan ishlaydilar, bu esa ijtimoiy kafolatlarni taqdim etmaydi.
Koʻplab rivojlangan mamlakatlarda oʻqituvchilar maoshni oshirish va ish sharoitlarini yaxshilash maqsadida namoyishlar va ish tashlashlar oʻtkazmoqdalar. Masalan, 2023-yilda Angliyada oʻqituvchilar umumiy ish tashlashlar oʻtkazib, maoshlarini 6,5 foizga oshirishga erishdilar.
Oʻqituvchilarning yosh boʻyicha taqsimoti, %
Quyidagi jadvalda OESD maʼlumotlari asosida Gʻarbiy va Sharqiy Yevropa, Shimoliy va Lotin Amerikasi, Osiyo davlatlaridagi barcha maktab bosqichlaridagi oʻqituvchilarning yosh boʻyicha tarkibi keltirilgan.
Xalqaro tadqiqotlarga koʻra, oʻqituvchilar oʻz kasblarining jamiyatdagi qadrini past baholaydilar. Masalan, TALIS 2018 tadqiqotiga koʻra, oʻqituvchilarning faqat 26 foizi ularning mehnati qadrlanishini tan olgan. Ammo shunga qaramay, 80 foizi oʻz ishlaridan qoniqish hosil qilganlarini bildirganlar.
Xulosa
Pedagogik kasb aksariyat mamlakatlarda qadrli, ammo moddiy jihatdan ragʻbatlantirilmagan. Bu holat, ayniqsa, yosh kadrlarni kasbga jalb qilishda qiyinchiliklar tugʻdiradi. Bunday sharoitda taʼlim sohasidagi asosiy vazifa — oʻqituvchilar uchun ish va maosh shartlarini yaxshilashdir. Bu nafaqat ularning mehnatini qadrlash, balki jamiyatning umumiy taraqqiyoti uchun muhim ahamiyatga ega.
