“SberUniversitet” tomonidan tashkil etilgan “Oʻqitishdan koʻra koʻproq” konferensiyasida sunʼiy intellekt (SI) imkoniyatlari va kelajagi muhokama qilindi.
“SberUniversitet” tomonidan tashkil etilgan “Taʼlimdan koʻra koʻproq” konferensiyasi ishtirokchilar taʼlimda SI yordamchilaridan foydalanish boʻyicha oʻz loyihalari haqida soʻzlab berdilar. Bu misollar neyron tarmoqlarning (katta til modellari) bu sohadagi bugungi imkoniyatlarini yaqqol koʻrsatib berdi.
Biroq, Skyeng asoschisi Georgiy Solovyov sunʼiy intellekt (SI) orqali taʼlimni personalizatsiya qilish mumkinmi? Agar mumkin boʻlsa, unda inson oʻqituvchilariga ehtiyoj qoladimi? Bundan tashqari, oʻqituvchilarsiz ishlaydigan taʼlim loyihalari namunalari haqida soʻz yuritdi.
Taʼlimda qoʻllanilayotgan SI yordamchilari haqida
Andrey Komissarov, “SberUniversitet”ning sunʼiy intellekt rivojlantirish boʻyicha loyihalar rahbari va “Taʼlimda sunʼiy intellekt” kitobining muallifi, konferensiyada korporativ taʼlim uchun yaratilgan “Istra” yordamchisi misolida SI oʻquvchining raqamli izini tahlil qilish orqali materialni qanday darajada tushunganini va qanday refleksiv savollar paydo boʻlganini aniqlashdagi imkoniyatlarini tushuntirdi.
Milliy tadqiqot universiteti “Oliy iqtisodiyot maktabi” prorektori oʻrinbosari, “Taʼlim uchun SI texnologiyalari” strategik loyihasi rahbari Yelena Kojina “ИИ Лингво” neyron tarmogʻi haqida gapirib oʻtdi.
“Ushbu neyron tarmoq ingliz tilini bilish darajasini baholash imkonini beradi. Oktyabrdan boshlab u nafaqat «Oliy iqtisodiyot maktabi” talabalari, balki barcha xohlovchilar uchun ham foydalanishga ochiq boʻldi.
Odatda, universitetda talabalar topshiradigan ingliz tili boʻyicha imtihon 60 minut davom etadi va uning tarkibiga gapirish, yozish qismi kiradi. Imtihon natijalarini baholash uchun esa kamida ikki oʻqituvchining ishtiroki talab qilinadi. Bu esa ancha vaqt talab qiladi. Shu sababli universitetda xorijiy tillar maktabi metodologiyasi asosida ishlovchi neyron tarmoq ishlab chiqildi, u ingliz tilini bilish darajasini baholaydi”, — deydi u.
Yelena Kojinaning soʻziga koʻra, bu neyron tarmoq kamida bir mutaxassis resursini tejash imkonini berdi (yaʼni hozirda neyron tarmoq oʻqituvchi yordamchisining rolini bajaradi). Kelajakda esa bu jarayon toʻliq inson ishtirokisiz amalga oshirilishi mumkin.
Shuningdek, Milliy tadqiqot universitetida RAG (Retrieval Augmented Generation) modeli asosida yaratilgan chat-bot qoʻllaniladi, u tashkilotga doir talabalarning savollariga avtomatik ravishda javob beradi.
“SberObrazovaniye” bosh direktori Vladislav Kojemyakin maktab oʻqituvchilari va oʻquvchilar uchun SI-yordamchilari haqida maʼlumot berdi. Ayniqsa, matematika boʻyicha SI yordamchisi tajribada sifatida qoʻllanilmoqda va oʻquvchining bilim darajasini tahlil qilib, mos vazifalarni taklif qiladi.
Personalizatsiya bilan bogʻliq muammolar va nega uni bir yildan keyin kutish kerak
Skyeng asoschisi Georgiy Solovyov sunʼiy intellekt yordamida personalizatsiya haqida keskin gapirdi.
“Bu yerda personalizatsiya haqida koʻp gapirilyapti, men bu yerda biroz reallikka qaytmoqchiman. Neyron tarmoqlar va sunʼiy intellekt orqali personalizatsiya albatta amalga oshadi. Taxminan bir yildan keyin. Bugungi kunda neyron tarmoqlar yordamida personalizatsiyani amalga oshirish mumkin emas. <…> Men bu haqda oʻn yildan beri konferensiyalarda gapiryapman va aniq ayta olaman: hech bir taʼlim kompaniyasida personalizatsiya hech qachon ishlamagan. Bugungi kun shunday bir nuqtaga keldiki, biz bir yil ichida uni ishga tushirish imkoniga ega boʻlamiz. Nazariy jihatdan bugun buning imkoniyati bor, ammo hech kim uni texnik jihatdan amalga oshirgani yoʻq. Bir yildan keyin esa texnik yechimlar paydo boʻladi va nihoyat personalizatsiya ishlaydi”, — dedi u.
Georgiy Solovyov personalizatsiyaning hozirgi paytda imkonsizligini quyidagicha izohladi: taʼlim tajribasini savollarga javob berish orqali personalizatsiya qilish mumkin, lekin oʻquvchining “mahorat grafi”ni (yaʼni, uning kuchli va zaif tomonlari, kompetensiyalarini) hisobga olgan holda unga kelgusi vazifani yaratish mumkin emas. U buni quyidagi misolda tushuntirdi:
“Bolalar qandaydir masalani yechishyapti, oʻqituvchi esa ularning xatolarini koʻrib, qaysi yoʻnalishda tushuntirish kerakligini aniqlashi mumkin. Masalan, bola logarifmda xatoga yoʻl qoʻydi — demak, u bilan logarifmlarni ishlab chiqish kerak. Yoki u juda oddiy xatoni — qavslarni yopishni unutib qoʻydi, bu esa diqqatsizlikdan boʻlishi mumkin. Diqqatsizlik esa bolalarda juda koʻp uchraydi”.
SI-tyutorlar esa bunday xatolarni tahlil qilib, ularning asl sabablarini tushunishni haligacha uddalay olmaydi. Ular foydalanuvchining xatosini toʻgʻri aniqlay olmay, bir xil topshiriqlarni qayta-qayta taklif qiladi. Bu esa oʻquvchida qoʻshimcha asabiylik yoki qiziqish yoʻqolishiga sabab boʻladi.
“Mana shu sababga koʻra Udemy, Coursera va boshqa koʻplab platformalar personalizatsiya haqida gapirgan boʻlsa-da, sizlarning birortangiz ham bunday personalizatsiyani oʻz tajribangizda uchratmagansiz”, — deya fikrini yakunladi Georgiy Solovyov.
Algoritm personalizatsiyani haqiqiy qilib amalga oshirish uchun quyidagilarni bilish kerak:
- Oʻquvchining yechimidagi har bir elementni alohida tahlil qilish;
- Qaysi kichik koʻnikma yoki mahoratda xatolik borligini aniqlash;
- Shu aniqlangan nuqsonni yaxshilash uchun mos keladigan yangi topshiriq berish.
Georgiyning taʼkidlashicha, yangi neyron tarmoqlar (xususan, oxirgi GPT-4 versiyasi) buni nazariy jihatdan amalga oshirish imkonini beryapti. Hozircha hech kim bu asosida ishlab chiqilgan mahsulotni taqdim etmagan, ammo keyingi yarim yil yoki bir yil ichida bu texnologiya rivojlanishi mumkin.
Milliy tadqiqot universiteti “Oliy iqtisodiyot maktabi”dan Andrey Komissarov bu fikrga javoban savol berdi: “Nimaga umuman sunʼiy intellektni oʻqituvchi aʼlo darajada bajara oladigan ishga jalb qilish kerak? Bu — oʻqituvchining maydoni, demak, “kesarning haqi kesarga” qolishi kerak” .
Shu bilan birga, u personalizatsiya hozir umuman mavjud emas degan fikrga qarshi chiqib, personalizatsiyaning boshqa tushunchasini misol keltirdi:
“Personalizatsiya faqat shaxsiy topshiriqlar berish emas. Bu oʻquvchining gapirish uslubini tahlil qilishni ham oʻz ichiga oladi. Neyron tarmoqlar majmuasi bolaning gapirish tezligi, sustlik darajasi, foydalanilgan terminlar, soʻzlarning emotsional fonida asoslangan analiz oʻtkazishi mumkin”.
Sunʼiy intellekt oʻqituvchilarning oʻrnini bosishi kerak emas, degan fikr esa alohida bahsni keltirib chiqardi.
Sunʼiy intellekt mavjud boʻlsa oʻqituvchilar kerakmi?
“15 yoshdan keyin oʻqituvchilar kerak emas”, — dedi Georgiy Solovyov keskin tarzda.
“Shunday maktab bor, unda bironta ham oʻqituvchi yoʻq. Keling, koʻrsataman. Skysmart oflayn kampusi, 150 kishi uchun moʻljallangan, maktab hamda kolledj sifatida faoliyat yuritadi. U yerda har bir oʻquvchining oʻz shaxsiy trayektoriyasi mavjud. Bundan tashqari, butun taʼlim jarayoni SI-tyutorlari yordamida amalga oshiriladi — ular barcha fanlarni oʻqitadi, nazariyani tushuntiradi, matematika va dasturlash boʻyicha topshiriqlar beradi va ularni tekshiradi, ingliz tili darslarini esa yuzma-yuz oʻtkaziladigan darslarga oʻxshash tarzda tashkil qiladi. U yerda inson oʻqituvchilari yoʻq.
Oʻqituvchida doimo ikki vazifa bor: biri — motivatsiya berish, ikkinchisi — oʻqitish. Ikkinchi vazifani albatta almashtirish mumkin. AI bu yoʻnalishda inqilob yaratmoqda. Motivatsiya berish vazifasiga kelsak, bu oflayn kampusda uni kuratorlar bajaradi. Ular intizomni taʼminlaydi, bolalarning soft-skilllarini rivojlantiradi. Ularni kun boshida tashkillashtiradi va kun davomidagi mashgʻulotlarni rejalashtirib, kechqurun birgalikda refleksiya va oʻyinlar oʻtkazadi”, — deb taʼkidladi Georgiy Solovyov.
Nega bunday taʼlimni toʻliq onlayn tarzda amalga oshirmaslik kerak? Kampus va kuratorlar nima uchun kerak?
Georgiy Solovyov buni ikki oddiy omil bilan tushuntirdi:
- Oflayn intizomni taʼminlaydi, uni onlayn hech qachon taʼminlay olmaydi (fazo bilan bogʻliqlik kerak, telefon olib qoʻyiladi va diqqatni chalgʻituvchi omillar yoʻq qilinadi — shu tarzda bolalar oʻqishga majbur boʻladi).
- Oflayn komyuniti beradi, ular aynan shu uchun maktabga boradi. Qaysi maktab “tusovka”ni yaxshi tashkil qila olsa, oʻsha maktab bolalar koʻzida eng yaxshisi boʻladi.
Bunday modelning afzalliklari
Georgiyning soʻzlariga koʻra, bunday modelning asosiy afzalligi shundaki, kuratorlar oʻz vaqtini toʻliq motivatsiya berishga sarflaydi va aynan shu vazifani bajarish uchun maxsus tayyorlanadi. Shuning uchun ularning roli har qanday fan oʻqituvchisidan ancha samarali boʻladi. Bundan tashqari, bu rol uchun pedagogika universitetini tamomlash yoki predmet boʻyicha mutaxassis boʻlish shart emas, yaʼni kuratorlar oʻqituvchilardan arzonroqka tushadi. Qisqasi, taʼlim loyihasi uchun bunday yechim iqtisodiy jihatdan manfaatli.
“Biz bunday test kampi yaratdik, koʻpchilik menga ishonmagandi, ammo bu ishlab ketdi. Hozirda bu ishlayapti, kelib koʻrishingiz mumkin. Hatto vazirlikdan komissiya kelib, bu haqiqatan shunday ishlayaptimi, deb tekshirdi. Kelajakda… bunday oʻqituvchilarsiz, faqat tarbiyachilar va kuratorlar boʻladigan minglab kampuslar paydo boʻladi.
Bolalar kelib, noutbuklari yoki kompyuterlarini ochadi, ehtimol, ularga yaxshi brendga ega biron xarizmatik shaxs onlayn tarzda nimanidir tushuntiradi. Ammo umumiy holda, barcha mashgʻulotlar AI trenajyorlari yordamida amalga oshiriladi. Menimcha, bu uch-toʻrt yildan keyinroq mumkin boʻladi. Mana shunday inqilob”, — dedi Georgiy Solovyov.
Vladislav Kojemyakin taʼlim bu faqat samaradorlik va foyda haqida emasligini taʼkidladi. Biroq, kelajakda insonlar oʻrtasidagi tirik muloqot imtiyozga aylanishini tan oldi.
Shu bilan birga, Georgiy Solovyov bunday yangi turdagi taʼlim modelining afzalliklarini faqat xarajatlarni tejashda emasligini taʼkidladi. Uning fikricha, bunday model orqali har qanday kichik shahar va qishloqlardagi oʻsmirlar ham yaxshi taʼlim olish imkoniyatiga ega boʻladi.
