Irlandiyada oʻqituvchilar tanqisligiga qarshi kurashish maqsadida ularga bir vaqtning oʻzida ikki maktabda ishlash taklif qilindi. Mazkur muammo yuzasidan tahlilni Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti (OECD) oʻtkazgan.
OECD maʼlumotlariga koʻra, oʻqituvchilar yetishmasligi oʻsmoqda
OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development) — Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti 1961-yilda tashkil etilgan xalqaro tashkilot. Uning maqsadi aʼzo davlatlar oʻrtasida iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish va global muammolarni birgalikda hal qilishdir.
2015-yildan 2022-yilgacha maktab direktorlari oʻrtasida oʻtkazilgan soʻrov natijalariga koʻra, oʻqituvchilar tanqisligini qayd etganlar soni 29% dan 46,7% ga oshgan. Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotining “2024-yilgacha taʼlim siyosati boʻyicha prognozlar” hisobotida oʻqituvchilarni maktablarga jalb qilish va ularni ishda ushlab qolish uchun qoʻllanilgan strategiyalar yoritilgan.
Nega oʻqituvchilar yetishmaydi?
OECDning baholashicha, oʻqituvchilar maoshi deyarli barcha mamlakatlarda shugʻullanishni talab etuvchi boshqa sohalardagi ishchilarnikidan kamroq. Oʻrtacha hisobda, ularning maoshi boshqa sohalarga nisbatan 12–19% past, ayrim mamlakatlarda esa bundan ham katta farq mavjud. Masalan, Vengriyada oʻqituvchilar maoshi 48% ga past.
Bundan tashqari, taʼlim darajasi qanchalik yuqori boʻlsa, oʻqituvchilar maoshi shunchalik koʻproq boʻladi. Masalan, katta sinflarda ishlaydigan oʻqituvchilar boshlangʻich sinflarga nisbatan koʻproq maosh oladi. Biroq matematika, tabiiy fanlar va texnik fanlar boʻyicha oʻqituvchilarni topishda qiyinchiliklar mavjud. Chunki bu sohalardagi mutaxassislar maktabdan tashqarida ancha yuqori maoshli ish topishlari mumkin.
Maoshlarni oshirish qanchalik samarali?
Baʼzi mamlakatlar maoshlarni oshirishga muvaffaq boʻldi:
– Litva, Chili va Kolumbiyada 2015-yildan beri oʻqituvchilarning haqiqiy maoshi 20% dan ziyodga oʻsgan.
– Portugaliyada esa maoshlarni oshirish vaqtinchalik chora sifatida ishlatilmoqda. Pensiya yoshiga yetgan oʻqituvchilarga oylik 750 yevro miqdorida qoʻshimcha toʻlanadi. Bu tajribali oʻqituvchilarni ushlab qolishga qaratilgan.
– Peruning chekka hududlarida esa oʻqituvchilarni ushbu maktablarda ishlashga jalb qilish uchun maxsus mukofotlar taklif qilinmoqda.
Oʻqituvchilarni jalb qilish va ularni kasbda qoldirish boʻyicha boshqa choralar
– Singapurda oʻqituvchilar uchun karyera imkoniyatlari kengaytirilgan. Ular oʻqitish, maktab boshqaruvi yoki katta mutaxassis sifatida oʻz yoʻnalishlarida rivojlanishlari mumkin. Bunday yondashuv kasbning intellektual jozibadorligini oshirishga yordam beradi.
– Irlandiyada 2023-yilda oʻqituvchilarga ikki maktabda ishlash imkoniyati berilgan. Bu pilot loyiha uch yil davomida amalga oshiriladi va yuqori sinflarga qaratilgan. Garchi bu yondashuvda kamchiliklar mavjud boʻlsa-da (masalan, jadval tuzishdagi qiyinchiliklar), davlat qoʻshimcha xarajatlarni qoplash uchun moliyaviy yordam ajratmoqda.
– Avstraliyaning gʻarbiy hududlarida pedagogika yoʻnalishi boʻyicha oxirgi kursda oʻqiydigan talabalarga oʻrindosh oʻqituvchi sifatida ishlashga ruxsat berilgan. Bunday yondashuv Portugaliya va Germaniyada ham qoʻllaniladi.
– Niderlandiyada pedagogik taʼlim olmagan mutaxassislarga maktablarda haftasiga bir kun (oyiga 22 soat) dars berishga ruxsat berilgan.
– Rossiyada esa “Yangi oʻqituvchi” fondi maktablarga pedagogik maʼlumotga ega boʻlmagan kadrlarni jalb qilish dasturini amalga oshirgan. Hozirda bu dastur toʻxtatilgan. Shuningdek, oʻquv yurtlarining oxirgi kurs talabalari ham maktablarda ishlay oladi.
Iqtidorli yoshlarni jalb qilish va oʻqituvchilikni rivojlantirish bugungi kunning dolzarb vazifasiga aylanmoqda.
