«Сказкотерапия» нима ва бу усул умуман ишлайдими?

«Эртак-терапия» (сказкотерапия) — болага ўз туйғуларини англашга, қўрқувларини енгишга ва мураккаб саволларга жавоб топишга ёрдам берадиган турли техникалар ҳақида гаплашамиз.

Эртак-терапия — бу сказкотерапиями?

Ушбу ўқитиш усулини ўрганувчи ва қўлловчи мутахассислар эртакларнинг 5 та турини ажратиб кўрсатишади:

дидактик — болаларга янги тушунчаларни, ижтимоий нормаларни ўргатади, нима яхшию, нима ёмонлигини кўрсатади;
психологик — болаларни қўллаб-қувватлайди ва муҳим саволларга жавоб топишга ёрдам беради;
диагностик — боланинг характерини яхшироқ билишга ва унинг атроф-муҳитга бўлган муносабатини тушунишга ёрдам беради;
медитатив — онг ости даражасига йўналтирилган бўлиб, тингловчи ва ҳикоячи ўртасидаги мулоқотга асосланади;
бадиий — турли халқларнинг маданияти ва матн гўзаллиги ҳақида сўзлайди.

Эртаклар ёрдамида ўқитиш ва тарбиялаш усулининг ягона қабул қилинган номи йўқ. Кўпчилик сказкотерапия (эртак-терапия) ҳақида эшитган — бу ўз қўрқувларини билиш, уларни енгиш ва ҳис-туйғуларни тартибга солишнинг психологик усулидир. Унда кўпинча психологик ва диагностик эртаклардан фойдаланилади.

Бунда ҳар доим ҳам классик ёки ҳамма биладиган эртаклар танланмайди: кўплаб мутахассислар боладаги муайян муаммони ҳал қилиш учун ҳикояларни ўзлари ёзишади.

Шунинг учун сказкотерапияни эртаклар орқали тарбиялаш усулининг бир қисми деб аташ мумкин. Бу усулнинг туйғулар билан ишлашдан ташқари яна кўплаб мақсадлари бор.

Нима учун бу фойдали (ҳатто катталар учун ҳам)?

Педагог Константин Ушинскийнинг фикрича, эртаклар енгиллиги ва табиийлиги туфайли кичик ёшдаги болаларнинг ҳиссий эҳтиёжларига мос келади.

У эртакларни ўз ўқитиш методикасига киритган, чунки реаллик билан боғлиқ бўлган сеҳрли ҳикоялар боланинг ақлий қобилиятларини ва ахлоқий фазилатларини уйғун равишда ривожлантиради.

Инсоний муносабатлар ва табиат ҳақида илк билимлар: болалар таниш вазиятларни ва ўз кечинмаларини танийдилар, ўзларини қаҳрамонлар билан боғлайдилар ва уларга ҳамдард бўладилар. Шу тариқа эмоционал интеллект шаклланади.
Тасаввур ва креативлик: агар шунчаки китоб ўқиб бермасдан, ўқилган нарсани муҳокама қилсангиз ва сюжетни қандай қизиқарлироқ қилиш ҳақида хаёл сурсангиз, боланинг тасаввури ривожланади.
Китобга муҳаббат: эртаклар китоб дунёси нақадар хилма-хил эканини кўрсатади. Муҳими — қизиқиш уйғотиш ва болани янги ҳикоялар излашга илҳомлантиришдир.
Нутқни ривожлантириш: бу усул эшитган нарсасини қайта сўзлаб бериш кўникмасини ривожлантиради ва сўз бойлигини оширади. Айниқса, 3–4 ёшли болалар учун бу жуда муҳим.
Дунёни турлича кўриш: баъзилар эртаклар дунёни фақат «оқ ва қора»га ажратади деб ҳисоблайди. Аммо ҳаммаси сизнинг таҳлилингизга боғлиқ: ёвуз қаҳрамонларни тушунишга ҳаракат қиласизми? Нима учун Бўри Қизил шапкачанинг бувисини емоқчи бўлганини сўрайсизми? Балки овчилар ҳамма ўлжани қириб ташлагани учун унинг овқати қолмагандир?
Мантиқ ва математика: ўқишдан кейинги фаолиятлар мантиқий фикрлашни ҳам ривожлантириши мумкин.

Эртаклар ёрдамида қандай тарбиялаш керак?

Эртакларни танланг: яқин бир ой ичида ўқийдиган китобларингизни белгиланг. Ҳар бир асарга бир ёки икки ҳафта ажратиш мумкин. Масалан, қишки таътил олдидан Андерсеннинг «Қор маликаси»ни эслаш айни муддао.
Мақсадингизни белгиланг: аввал ўзингизга, кейин болага нега айнан шу эртакни ўқиётганингизни тушунтиринг. Қайси мавзуларни муҳокама қилмоқчисиз?
Муҳит яратинг: эртак кайфиятига шўнғиш учун уйда ўша муҳитни яратинг: қоғоздан қор парчаларини ясанг, деразаларга нақшлар ёпиштиринг.
Саволлар беринг: ўқиш жараёнида тўхтаб, боланинг фикрини сўранг: «Герда қайтиб кетса бўлармиди?», «Қор маликасининг кучи нимада?»
Боланинг саволларига жавоб беринг: агар бола тушунмаган сўзини сўраса, тўхтаб тушунтиринг.
Таҳлил қилинг: ўқиб бўлгач, боланинг таассуротларини, қайси қаҳрамонга ҳамдард бўлганини муҳокама қилинг.
Фаоллик кўрсатинг: викториналар ўтказинг, қаҳрамонларни ясанг, кийиниш ўйинларини (косплей) ташкил қилинг ёки болага эртакнинг давомини ёзишни таклиф қилинг.