«СберУниверситет» томонидан ташкил этилган «Ўқитишдан кўра кўпроқ» конференциясида сунъий интеллект (СИ) имкониятлари ва келажаги муҳокама қилинди.
«СберУниверситет» томонидан ташкил этилган «Таълимдан кўра кўпроқ» конференцияси иштирокчилар таълимда СИ ёрдамчиларидан фойдаланиш бўйича ўз лойиҳалари ҳақида сўзлаб бердилар. Бу мисоллар нейрон тармоқларнинг (катта тил моделлари) бу соҳадаги бугунги имкониятларини яққол кўрсатиб берди.
Бироқ, Skyeng асосчиси Георгий Соловьёв сунъий интеллект (СИ) орқали таълимни персонализация қилиш мумкинми? Агар мумкин бўлса, унда инсон ўқитувчиларига эҳтиёж қоладими? Бундан ташқари, ўқитувчиларсиз ишлайдиган таълим лойиҳалари намуналари ҳақида сўз юритди.
Таълимда қўлланилаётган СИ ёрдамчилари ҳақида
Андрей Комиссаров, «СберУниверситет»нинг сунъий интеллект ривожлантириш бўйича лойиҳалар раҳбари ва «Таълимда сунъий интеллект» китобининг муаллифи, конференцияда корпоратив таълим учун яратилган «Истра» ёрдамчиси мисолида СИ ўқувчининг рақамли изини таҳлил қилиш орқали материални қандай даражада тушунганини ва қандай рефлексив саволлар пайдо бўлганини аниқлашдаги имкониятларини тушунтирди.
Миллий тадқиқот университети «Олий иқтисодиёт мактаби» проректори ўринбосари, «Таълим учун СИ технологиялари» стратегик лойиҳаси раҳбари Елена Кожина “ИИ Лингво” нейрон тармоғи ҳақида гапириб ўтди.
«Ушбу нейрон тармоқ инглиз тилини билиш даражасини баҳолаш имконини беради. Октябрдан бошлаб у нафақат «Олий иқтисодиёт мактаби» талабалари, балки барча хоҳловчилар учун ҳам фойдаланишга очиқ бўлди.
Одатда, университетда талабалар топширадиган инглиз тили бўйича имтиҳон 60 минут давом этади ва унинг таркибига гапириш, ёзиш қисми киради. Имтиҳон натижаларини баҳолаш учун эса камида икки ўқитувчининг иштироки талаб қилинади. Бу эса анча вақт талаб қилади. Шу сабабли университетда хорижий тиллар мактаби методологияси асосида ишловчи нейрон тармоқ ишлаб чиқилди, у инглиз тилини билиш даражасини баҳолайди», — дейди у.
Елена Кожинанинг сўзига кўра, бу нейрон тармоқ камида бир мутахассис ресурсини тежаш имконини берди (яъни ҳозирда нейрон тармоқ ўқитувчи ёрдамчисининг ролини бажаради). Келажакда эса бу жараён тўлиқ инсон иштирокисиз амалга оширилиши мумкин.
Шунингдек, Миллий тадқиқот университетида RAG (Retrieval Augmented Generation) модели асосида яратилган чат-бот қўлланилади, у ташкилотга доир талабаларнинг саволларига автоматик равишда жавоб беради.
«СберОбразование» бош директори Владислав Кожемякин мактаб ўқитувчилари ва ўқувчилар учун СИ-ёрдамчилари ҳақида маълумот берди. Айниқса, математика бўйича СИ ёрдамчиси тажрибада сифатида қўлланилмоқда ва ўқувчининг билим даражасини таҳлил қилиб, мос вазифаларни таклиф қилади.
Персонализация билан боғлиқ муаммолар ва нега уни бир йилдан кейин кутиш керак
Skyeng асосчиси Георгий Соловьёв сунъий интеллект ёрдамида персонализация ҳақида кескин гапирди.
«Бу ерда персонализация ҳақида кўп гапириляпти, мен бу ерда бироз реалликка қайтмоқчиман. Нейрон тармоқлар ва сунъий интеллект орқали персонализация албатта амалга ошади. Тахминан бир йилдан кейин. Бугунги кунда нейрон тармоқлар ёрдамида персонализацияни амалга ошириш мумкин эмас. <…> Мен бу ҳақда ўн йилдан бери конференцияларда гапиряпман ва аниқ айта оламан: ҳеч бир таълим компаниясида персонализация ҳеч қачон ишламаган. Бугунги кун шундай бир нуқтага келдики, биз бир йил ичида уни ишга тушириш имконига эга бўламиз. Назарий жиҳатдан бугун бунинг имконияти бор, аммо ҳеч ким уни техник жиҳатдан амалга оширгани йўқ. Бир йилдан кейин эса техник ечимлар пайдо бўлади ва ниҳоят персонализация ишлайди», — деди у.
Георгий Соловьёв персонализациянинг ҳозирги пайтда имконсизлигини қуйидагича изоҳлади: таълим тажрибасини саволларга жавоб бериш орқали персонализация қилиш мумкин, лекин ўқувчининг «маҳорат графи»ни (яъни, унинг кучли ва заиф томонлари, компетенцияларини) ҳисобга олган ҳолда унга келгуси вазифани яратиш мумкин эмас. У буни қуйидаги мисолда тушунтирди:
«Болалар қандайдир масалани ечишяпти, ўқитувчи эса уларнинг хатоларини кўриб, қайси йўналишда тушунтириш кераклигини аниқлаши мумкин. Масалан, бола логарифмда хатога йўл қўйди — демак, у билан логарифмларни ишлаб чиқиш керак. Ёки у жуда оддий хатони — қавсларни ёпишни унутиб қўйди, бу эса диққатсизликдан бўлиши мумкин. Диққатсизлик эса болаларда жуда кўп учрайди».
СИ-тьюторлар эса бундай хатоларни таҳлил қилиб, уларнинг асл сабабларини тушунишни ҳалигача уддалай олмайди. Улар фойдаланувчининг хатосини тўғри аниқлай олмай, бир хил топшириқларни қайта-қайта таклиф қилади. Бу эса ўқувчида қўшимча асабийлик ёки қизиқиш йўқолишига сабаб бўлади.
«Мана шу сабабга кўра Udemy, Coursera ва бошқа кўплаб платформалар персонализация ҳақида гапирган бўлса-да, сизларнинг бирортангиз ҳам бундай персонализацияни ўз тажрибангизда учратмагансиз», — дея фикрини якунлади Георгий Соловьёв.
Алгоритм персонализацияни ҳақиқий қилиб амалга ошириш учун қуйидагиларни билиш керак:
- Ўқувчининг ечимидаги ҳар бир элементни алоҳида таҳлил қилиш;
- Қайси кичик кўникма ёки маҳоратда хатолик борлигини аниқлаш;
- Шу аниқланган нуқсонни яхшилаш учун мос келадиган янги топшириқ бериш.
Георгийнинг таъкидлашича, янги нейрон тармоқлар (хусусан, охирги GPT-4 версияси) буни назарий жиҳатдан амалга ошириш имконини беряпти. Ҳозирча ҳеч ким бу асосида ишлаб чиқилган маҳсулотни тақдим этмаган, аммо кейинги ярим йил ёки бир йил ичида бу технология ривожланиши мумкин.
Миллий тадқиқот университети «Олий иқтисодиёт мактаби»дан Андрей Комиссаров бу фикрга жавобан савол берди: «Нимага умуман сунъий интеллектни ўқитувчи аъло даражада бажара оладиган ишга жалб қилиш керак? Бу — ўқитувчининг майдони, демак, «кесарнинг ҳақи кесарга» қолиши керак».
Шу билан бирга, у персонализация ҳозир умуман мавжуд эмас деган фикрга қарши чиқиб, персонализациянинг бошқа тушунчасини мисол келтирди:
«Персонализация фақат шахсий топшириқлар бериш эмас. Бу ўқувчининг гапириш услубини таҳлил қилишни ҳам ўз ичига олади. Нейрон тармоқлар мажмуаси боланинг гапириш тезлиги, сустлик даражаси, фойдаланилган терминлар, сўзларнинг эмоционал фонида асосланган анализ ўтказиши мумкин».
Сунъий интеллект ўқитувчиларнинг ўрнини босиши керак эмас, деган фикр эса алоҳида баҳсни келтириб чиқарди.
Сунъий интеллект мавжуд бўлса ўқитувчилар керакми?
«15 ёшдан кейин ўқитувчилар керак эмас», — деди Георгий Соловьёв кескин тарзда.
«Шундай мактаб бор, унда биронта ҳам ўқитувчи йўқ. Келинг, кўрсатаман. Skysmart офлайн кампуси, 150 киши учун мўлжалланган, мактаб ҳамда колледж сифатида фаолият юритади. У ерда ҳар бир ўқувчининг ўз шахсий траекторияси мавжуд. Бундан ташқари, бутун таълим жараёни СИ-тьюторлари ёрдамида амалга оширилади — улар барча фанларни ўқитади, назарияни тушунтиради, математика ва дастурлаш бўйича топшириқлар беради ва уларни текширади, инглиз тили дарсларини эса юзма-юз ўтказиладиган дарсларга ўхшаш тарзда ташкил қилади. У ерда инсон ўқитувчилари йўқ.
Ўқитувчида доимо икки вазифа бор: бири — мотивация бериш, иккинчиси — ўқитиш. Иккинчи вазифани албатта алмаштириш мумкин. AI бу йўналишда инқилоб яратмоқда. Мотивация бериш вазифасига келсак, бу офлайн кампусда уни кураторлар бажаради. Улар интизомни таъминлайди, болаларнинг софт-скиллларини ривожлантиради. Уларни кун бошида ташкиллаштиради ва кун давомидаги машғулотларни режалаштириб, кечқурун биргаликда рефлексия ва ўйинлар ўтказади», — деб таъкидлади Георгий Соловьёв.
Нега бундай таълимни тўлиқ онлайн тарзда амалга оширмаслик керак? Кампус ва кураторлар нима учун керак?
Георгий Соловьёв буни икки оддий омил билан тушунтирди:
- Офлайн интизомни таъминлайди, уни онлайн ҳеч қачон таъминлай олмайди (фазо билан боғлиқлик керак, телефон олиб қўйилади ва диққатни чалғитувчи омиллар йўқ қилинади — шу тарзда болалар ўқишга мажбур бўлади).
- Офлайн тинейжерларга комьюнити беради, улар айнан шу учун мактабга боради. Қайси мактаб «тусовка»ни яхши ташкил қила олса, ўша мактаб болалар кўзида энг яхшиси бўлади.
Бундай моделнинг афзалликлари
Георгийнинг сўзларига кўра, бундай моделнинг асосий афзаллиги шундаки, кураторлар ўз вақтини тўлиқ мотивация беришга сарфлайди ва айнан шу вазифани бажариш учун махсус тайёрланади. Шунинг учун уларнинг роли ҳар қандай фан ўқитувчисидан анча самарали бўлади. Бундан ташқари, бу роль учун педагогика университетини тамомлаш ёки предмет бўйича мутахассис бўлиш шарт эмас, яъни кураторлар ўқитувчилардан арзонроқка тушади. Қисқаси, таълим лойиҳаси учун бундай ечим иқтисодий жиҳатдан манфаатли.
«Биз бундай тест кампи яратдик, кўпчилик менга ишонмаганди, аммо бу ишлаб кетди. Ҳозирда бу ишлаяпти, келиб кўришингиз мумкин. Ҳатто вазирликдан комиссия келиб, бу ҳақиқатан шундай ишлаяптими, деб текширди. Келажакда… бундай ўқитувчиларсиз, фақат тарбиячилар ва кураторлар бўладиган минглаб кампуслар пайдо бўлади.
Болалар келиб, ноутбуклари ёки компьютерларини очади, эҳтимол, уларга яхши брендга эга бирон харизматик шахс онлайн тарзда ниманидир тушунтиради. Аммо умумий ҳолда, барча машғулотлар AI тренажёрлари ёрдамида амалга оширилади. Менимча, бу уч-тўрт йилдан кейинроқ мумкин бўлади. Мана шундай инқилоб», — деди Георгий Соловьёв.
Владислав Кожемякин таълим бу фақат самарадорлик ва фойда ҳақида эмаслигини таъкидлади. Бироқ, келажакда инсонлар ўртасидаги тирик мулоқот имтиёзга айланишини тан олди.
Шу билан бирга, Георгий Соловьёв бундай янги турдаги таълим моделининг афзалликларини фақат харажатларни тежашда эмаслигини таъкидлади. Унинг фикрича, бундай модел орқали ҳар қандай кичик шаҳар ва қишлоқлардаги ўсмирлар ҳам яхши таълим олиш имкониятига эга бўлади.
