Америкалик таржимон Марк Риз томонидан инглиз тилига таржима қилинган «Ўткан кунлар» асари унинг рухсатисиз электрон шаклда тарқатилгани сабабли ЎзДЖТУ ходими муаллифлик ҳуқуқини бузганликда айбланиб, 2 млн сўм жаримага тортилгани ҳақида хабар берган эдик.
13 декабрь куни бўлиб ўтган ректорлар форуми доирасида ЎзДЖТУ ректори Илҳом Тўхтасинов Газета мухбири билан суҳбатда мазкур ҳолат бўйича муносабат билдирган.
Ректорнинг сўзларига кўра, «Ўткан кунлар»нинг инглиз тилидаги таржимаси у мазкур олий ўқув юртида фаолият бошлашидан бир йил аввал, яъни 2022 йилда Марк Риз томонидан совға қилинган.
«Ушбу лавозимга 2023 йилда келган бўлсам, бу асар 2022 йили мендан олдинги раҳбарга ҳадя қилинган. Ректор эса китобни университет кутубхонасига топширган. Ҳукумат томонидан барча олий таълим муассасаларидаги кутубхоналарда сақланаётган китобларни электрон тарзда жамлаш вазифаси юклатилган. Топшириқ ижросини таъминлаш мақсадида ахборот-ресурс маркази ходимлари кутубхона фондидаги барча китоблар қаторида ушбу таржима асарнинг ҳам PDF шаклини тайёрлаб, электрон платформага жойлаштирган. Адлия вазирлигининг Интеллектуал мулк департаменти томонидан бизга мурожаат қилингач, платформадан олиб ташланди», — деган ректор.
У мазкур ҳолатни интеллектуал мулкнинг бузилиши деб ҳисоблайсизми, деган саволга қуйидагича изоҳ берган:
«Ўйлайманки, ёзувчи бўладими, шоир ёки санъаткор бўладими, у халқ учун ижод қилади. Сиз уйингизда ўтириб ё бошқа жойда ҳиргойи қилишингиз ёки фойдаланишингиз мумкин. Бу нарса халқники, ёзувчи китоб ёзгандан кейин фақат ўзи учун эмас, балки халқ ва шу жамият учун ҳам ёзадику. Ундан кимдир фойдаланади ва шу орқали келажакда ривожланади, тадқиқотлар олиб боради. Ривожланиш бўлиши учун халқ бу нарсалардан фойдаланиши керак. Масалан, ўзим ҳам таржимон сифатида «Ўткан кунлар»ни инглиз тилига таржима қилганман. Агар талаба ёки тадқиқотчининг сотиб олиш имконияти бўлмаса, электрон вариантидан бўлса ҳам фойдаланиб туриш имкониятини бераман», — дейди Илҳом Тўхтасинов.
Октябрда Марк Риз китоб ноқонуний тарқатилаётганини маълум қилган. Китобнинг Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетига совға қилинган нусхаси сканер қилиниб, муаллиф рухсатисиз PDF файл шаклида мамлакат бўйлаб тарқатилган.
Риз буни интеллектуал мулк ўғирланиши деб атаган ва бундай ҳолатлар Америка бизнесларини Ўзбекистонга инвестиция киритишдан қайтаришини таъкидлаган. Унинг сўзларига кўра, инвесторлар учун мамлакатнинг IP ҳуқуқларни ҳурмат қилиши ва бажариши муҳим мезон ҳисобланади.
ЎзДЖТУ ҳолат юзасидан расмий изоҳ берган. Университет интеллектуал мулк ҳимояси стандартларига, жумладан, Берн конвенцияси меъёрлари ва Бутунжаҳон интеллектуал мулк ташкилоти (WIPO) принципларига қатъий амал қилишини билдирган.
Университет Марк Ризнинг фикрларини ҳурмат қилишини, унинг таржимаси ўзбек адабиётини халқаро майдонга олиб чиқишда муҳим аҳамиятга эгалигини айтган. ЎзДЖТУ интеллектуал мулк нормаларига риоя қилиши, мазкур китобнинг университетга муаллиф томонидан шахсан берилгани, ҳозирда кутубхонада фақат битта нусха борлиги ва у фақат ўқув мақсадларида фойдаланилаётганини маълум қилган.
Баёнотда унилибрарй.уз платформасига китобнинг фақат библиографик маълумоти техник талаб сифатида юклангани, тўлиқ матн ёки электрон нусха ҳеч қачон жойлаштирилмагани таъкидланган. Муаллиф рухсати кераклиги аниқлангач, библиографик ёзув тизимдан олиб ташланган. Университет воқеани муаллифлик ҳуқуқи бузилиши сифатида кўрмасликни сўраб, агар қўшимча далиллар бўлса, тақдим этишни сўради ва вазиятни ҳал қилиш учун очиқ мулоқотга тайёрлигини билдирди.
Марк Риз ўзи 15 йил давомида инглиз тилига таржима қилган Абдулла Қодирийнинг «Ўткан кунлар» (Bygone Days) асари рухсатсиз электрон шаклда тарқалаётгани ҳақида ижтимоий тармоқлар орқали мурожаат қилгач, Адлия вазирлиги томонидан Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университетида ўрганиш ўтказилган. Натижада ушбу асар Марк Риздан рухсат олинмасдан, ҳеч қандай шартномасиз тўлиқ ҳолда электрон шаклга ўтказилгани ва унилибрарй.уз тизимига жойлангани аниқланган.
Ҳуқуқбузарлик бўйича университет масъуллари юзасидан Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 177−1-моддаси (Муаллифлик ҳуқуқини ва турдош ҳуқуқларни бузиш) билан баённома расмийлаштирилиб, судга юборилган. Суд қарорига кўра, масъул ходимга 2 млн 60 минг сўм (БҲМнинг 5 баравари) миқдорида жарима белгиланган ҳамда асарнинг электрон нусхаси унилибрарй.уз тизимидан ўчирилган.
Шунингдек, келгусида бундай ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш мақсадида университетда муаллифлик ва турдош ҳуқуқларга риоя қилиш бўйича семинар-тренинг ташкил этилган.
Маълум қилинишича, таржимон Марк Ризга «Муаллифлик ва турдош ҳуқуқлар тўғрисида»ги қонуннинг 65-моддасига мувофиқ, зарарни қоплаш учун ҳуқуқбузардан БҲМнинг 20 бараваридан 1000 бараваригача (8,24 миллиондан 412 миллион сўмгача) миқдорда товон талаб қилиш ҳуқуқига эга экани тушунтирилган.
