Ҳар бир ота-она фарзандини ўз ҳаётида ишонч билан юришга ва бошқаларни илҳомлантиришга қодир бўлиши учун, уни фақат мактабдаги муваффақиятлари билан қизиқиш кифоя эмас, балки тўғри саволларни беришни ўрганиш муҳим эканини таъкидлайди психотерапевт Эми Морин.
Мутахассиснинг сўзига кўра, аксарият ота-оналар фарзандлари ўз ҳис-туйғуларини уларга очиқча айтишдан бош тортишларидан шикоят қилишади, ва «Бугун кунинг қандай ўтди?» деган савол кўпинча қисқа «яхши» жавоби билан тугайди. У, бунинг ўрнига, болаларга эмоционал интеллект, эмпатия ва ишончни ривожлантиришга ёрдам берадиган кўпроқ ўйланган саволларни беришни тавсия қилади.
«Ўз тажрибаси ҳақида ўйлаб кўрган болалар онгли бўлишни, муаммоларни ҳал қилишни ва ўсиш қобилиятини ўрганадилар», – дейди у.
Мутахассис ота-оналарга фарзандларини лидер сифатида тарбиялашга ёрдам берадиган етти саволни ажратиб кўрсатади:
- «Бугун кун давомида сен учун энг яхши ҳодиса нима бўлди?» – бундай савол болага мураккаб вазиятларда ҳам ижобий томонларни излашга ёрдам беради. Психотерапевтнинг айтишича, бу оптимизм ва миннатдорчилик туйғуларини ривожлантиради — бу сифатлар болалар психикасини стрессдан ҳимоя қилади. Ота-оналар намуна кўрсатишлари керак: «Менинг кунимнинг энг яхши қисми тушлик пайтида сайр қилиш эди. Сенчи?»
- «Бугун қандай хатони ўрганиб қолдинг?»
Эми Мориннинг фикрига кўра, хатолар ҳақида гаплашиш хавотир ва айбловни камайтиради, уларни ўсиш имкониятига айлантиради. Саволни танқид билан эмас, балки мулойимлик билан бериш муҳим: «Бугун нималарни бошқача қилган бўлардинг?» Бу фарзандга масъулиятни қабул қилишни ва баҳона қилмайсиз, балки ечимларни излашни ўргатади. - «Бугун нима сени ғурурлантирди?»
Бундай ёндашув болани бошқаларга эътибор қаратишга ундайди, эмпатия ва атрофдагиларнинг меҳнатини қадрлашни ривожлантиради. Масалан, «Бугун кимдир жуда кўп меҳнат қилганини кўрдингми?» деб сўрашингиз мумкин — ва болангиз, эҳтимол, дўстининг жасоратини ёки ўзининг яхши ишини эслатиб ўтади. - «Бугунги кунни қандай яхшироқ қилиш мумкин эди?»
Бу савол болага норозилик ёки чарчоқни сезишга ёрдам беради, лекин уларга ўйлаб қолишга имкон беради. Мутахассис баъзида суҳбатни ўйин сифатида ташкил қилишни тавсия қилади: «Агар сеҳрли таёқчага эга бўлсанг, бугун нима ўзгартирардинг?» — шунда болангиз ўз фикрларини осонроқ билдиради ва ечимларни излашни ўрганади. - «Бугун кимга ёрдам бердинг?»
Агар ота-оналар мунтазам равишда бу ҳақда сўрашса, болалар яхшилик қилиш имкониятларини излай бошлайдилар. Бу уларда аҳамият ва масъулият туйғусини шакллантиради. Ҳатто кичик бир иш, масалан, «Мен ўқитувчига дафтарларни тарқатишда ёрдам бердим», боланинг ўзига бўлган ишончини кучайтиради ва умумий ишда ҳиссасини қадрлашни ўргатади. - «Бугун ўрганган энг қизиқарли нарсанг нима бўлди?»
Бу савол болани баҳолардан кўра, қизиқиш билан шуғулланишга йўналтиради. Ота-оналар болаларининг ҳикояларига чин дилдан қизиқишлари, тафсилотларни аниқлашлари, бирга ҳайратланишлари керак. Чунки билимлар ҳақиқий қадриятларга фақат уларни бошқалар билан баҳам кўришни хоҳлаганда айланиши мумкин. - «Нима янги нарсани синаб кўришни хоҳлардинг?»
Психотерапевтнинг фикрига кўра, бу савол лидерни тарбиялаш учун энг муҳимлардан биридир. У қўрқувсиз бўлишга ва экспериментларга ундайди, хатолар ва номаълумликдан қўрқмасликни ўргатади. «Бир марта бўлса ҳам синаб кўрмоқчи бўлган бирор нарса борми?» деб сўраш мумкин — шунда бола қўллаб-қувватланаётганини ҳис қилади, кўп босимни эмас.
Мутахассис Эми Мориннинг таъкидлашича, бундай суҳбатлар ота-оналар ва болалар ўртасида ишончни шакллантиришдан ташқари, лидерлик сифатларини — ишонч, мустақиллик ва эмоционал етукликни ҳам ривожлантиради.
Лидерни тарбиялаш бошқаришдан эмас, балки мулоқотдан бошланади — бола ўз фикрининг муҳимлигини ва хатоларининг ютуғини, эмас, енгилиш сифатида кўрмаслигини сезганда шаклланади.
