Ҳатто иқтисодий жиҳатдан ривожланган давлатларда ҳам ўқитувчилар меҳнати кўпинча етарлича қадрланмайди.
Россиядаги ўқитувчиларнинг асосий муаммоларига юксак юкламалар, кам маошлар, карьера ўсиши учун чекланган имкониятлар киради. Бу муаммолар кўпгина бошқа давлатларда ҳам мавжуд. Халқаро статистика ва хорижий нашрлар маълумотларига кўра, бу соҳадаги шароитлар турли мамлакатларда бир-биридан анча фарқ қилади.
Турли мамлакатларда ўқитувчиларнинг иш юкламаси
Иқтисодий ҳамкорлик ва ривожланиш ташкилоти (ОESD) маълумотларига кўра, ўқитувчиларнинг бир йилдаги норматив дарс юкламаси 500 дан 1000 соатгача, умумий иш вақтини эса 1200 дан 1800 соатгача ташкил қилади. Бу ўртача кунлик тўрт соатлик дарс юкламасини англатади.
Аммо ушбу кўрсаткичлар кўп ҳолларда реал вазиятни акс эттирмайди. Масалан, ЮНЕСКОнинг таълимни мониторинг қилиш бўйича ҳисоботига кўра, баъзи мамлакатларда расмий статистикада ўқитувчиларнинг дарсдан ташқари бажарадиган ишлари инобатга олинмайди, шу сабабли улар компенсация ҳам олмайдилар.
Японияда ўқитувчилар кунлик иш вақти ўртача 11 соатни ташкил этган, баъзиларда эса бу рақам ҳафтасига 60 соатдан ошиб кетган. Бу ортиқча юкламалар ўқитувчиларда чарчаш ва руҳий тушкунликка олиб келади. Бундан ташқари, Японияда ўқитувчилар ҳар ой 95 соатгача ортиқча ишлашга мажбур бўлишади.
Айтганча, Японияда 2021 йилдаги маълумотларга кўра, дарсларда ўқувчиларнинг ўртача сони юқори даромадли мамлакатлар орасида энг катталаридан бири бўлиб, ҳар бир синфга 32 нафар ўқувчидан тўғри келган. Энг кам ўқувчи сони эса Финляндияда бўлиб, ўртача 19 нафарни ташкил этган.
Юкламаларнинг юқори бўлиши сабаблари
Юкламаларнинг юқори бўлиши асосан кадрлар етишмаслиги билан боғлиқ. Африка ва Жанубий Осиё мамлакатларида ўрта мактабларнинг 90 фоизида малакали ўқитувчилар етишмайди. Европада ҳам ўқитувчилар етишмовчилиги сезиларли даражада — 2022 йилда ўн минглаб бўш ўринлар қайд этилган.
Коронавирус пандемияси бу вазиятни янада мураккаблаштирди. Кўп ўқитувчилар фриланс ёки масофавий ишга ўтишни афзал кўришмоқда, чунки бу иш шакли кўпроқ даромад ва қулайлик таклиф этади.
Турли мамлакатларда ўқитувчилар маоши
Турли мамлакатларда ўқитувчиларнинг маошлари ўртасида катта фарқ мавжуд. Масалан, АҚШда ўртача ойлик маош 5400 долларни, Японияда 3000 долларни, Тожикистонда эса атиги 100 долларни ташкил қилади. Европада Венгрияда ўқитувчиларнинг йиллик бошланғич маоши 13,5 минг еврони, Германияда эса 50 минг еврони ташкил этади. Аммо юқори маош ҳам кўпинча юқори яшаш харажатлари билан тенглашади.
Шунингдек, кўплаб мамлакатларда ўқитувчиларнинг маоши бошқа юқори маълумотли мутахассисларникидан паст бўлади. Бу ҳолат, хусусан, ривожланган мамлакатларда кўпроқ кузатилади.
Карьера ўсиши ва даромадни ошириш имкониятлари
Кўп мамлакатларда ўқитувчиларнинг максимал маошга эришиши ўнлаб йиллар талаб қилади. Масалан, Францияда бу кўрсаткичга 35 йилда эришиш мумкин. Шунингдек, кўпгина ўқитувчилар вақтинчалик шартномалар билан ишлайдилар, бу эса ижтимоий кафолатларни тақдим этмайди.
Кўплаб ривожланган мамлакатларда ўқитувчилар маошни ошириш ва иш шароитларини яхшилаш мақсадида намойишлар ва иш ташлашлар ўтказмоқдалар. Масалан, 2023 йилда Англияда ўқитувчилар умумий иш ташлашлар ўтказиб, маошларини 6,5 фоизга оширишга эришдилар.
Ўқитувчиларнинг ёш бўйича тақсимоти, %
Қуйидаги жадвалда ОESD маълумотлари асосида Ғарбий ва Шарқий Европа, Шимолий ва Лотин Америкаси, Осиё давлатларидаги барча мактаб босқичларидаги ўқитувчиларнинг ёш бўйича таркиби келтирилган.
Халқаро тадқиқотларга кўра, ўқитувчилар ўз касбларининг жамиятдаги қадрини паст баҳолайдилар. Масалан, TALIS 2018 тадқиқотига кўра, ўқитувчиларнинг фақат 26 фоизи уларнинг меҳнати қадрланишини тан олган. Аммо шунга қарамай, 80 фоизи ўз ишларидан қониқиш ҳосил қилганларини билдирганлар.
Хулоса
Педагогик касб аксарият мамлакатларда қадрли, аммо моддий жиҳатдан рағбатлантирилмаган. Бу ҳолат, айниқса, ёш кадрларни касбга жалб қилишда қийинчиликлар туғдиради. Бундай шароитда таълим соҳасидаги асосий вазифа — ўқитувчилар учун иш ва маош шартларини яхшилашдир. Бу нафақат уларнинг меҳнатини қадрлаш, балки жамиятнинг умумий тараққиёти учун муҳим аҳамиятга эга.
