Ирландияда ўқитувчилар танқислигига қарши курашиш мақсадида уларга бир вақтнинг ўзида икки мактабда ишлаш таклиф қилинди. Мазкур муаммо юзасидан таҳлилни Иқтисодий ҳамкорлик ва тараққиёт ташкилоти (OECD) ўтказган.
ОEСD маълумотларига кўра, ўқитувчилар етишмаслиги ўсмоқда
OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development) — Иқтисодий ҳамкорлик ва тараққиёт ташкилоти 1961 йилда ташкил этилган халқаро ташкилот. Унинг мақсади аъзо давлатлар ўртасида иқтисодий ҳамкорликни ривожлантириш ва глобал муаммоларни биргаликда ҳал қилишдир.
2015 йилдан 2022 йилгача мактаб директорлари ўртасида ўтказилган сўров натижаларига кўра, ўқитувчилар танқислигини қайд этганлар сони 29% дан 46,7% га ошган. Иқтисодий ҳамкорлик ва тараққиёт ташкилотининг «2024 йилгача таълим сиёсати бўйича прогнозлар» ҳисоботида ўқитувчиларни мактабларга жалб қилиш ва уларни ишда ушлаб қолиш учун қўлланилган стратегиялар ёритилган.
Нега ўқитувчилар етишмайди?
ОEСDнинг баҳолашича, ўқитувчилар маоши деярли барча мамлакатларда шуғулланишни талаб этувчи бошқа соҳалардаги ишчиларникидан камроқ. Ўртача ҳисобда, уларнинг маоши бошқа соҳаларга нисбатан 12–19% паст, айрим мамлакатларда эса бундан ҳам катта фарқ мавжуд. Масалан, Венгрияда ўқитувчилар маоши 48% га паст.
Бундан ташқари, таълим даражаси қанчалик юқори бўлса, ўқитувчилар маоши шунчалик кўпроқ бўлади. Масалан, катта синфларда ишлайдиган ўқитувчилар бошланғич синфларга нисбатан кўпроқ маош олади. Бироқ математика, табиий фанлар ва техник фанлар бўйича ўқитувчиларни топишда қийинчиликлар мавжуд. Чунки бу соҳалардаги мутахассислар мактабдан ташқарида анча юқори маошли иш топишлари мумкин.
Маошларни ошириш қанчалик самарали?
Баъзи мамлакатлар маошларни оширишга муваффақ бўлди:
– Литва, Чили ва Колумбияда 2015 йилдан бери ўқитувчиларнинг ҳақиқий маоши 20% дан зиёдга ўсган.
– Португалияда эса маошларни ошириш вақтинчалик чора сифатида ишлатилмоқда. Пенсия ёшига етган ўқитувчиларга ойлик 750 евро миқдорида қўшимча тўланади. Бу тажрибали ўқитувчиларни ушлаб қолишга қаратилган.
– Перунинг чекка ҳудудларида эса ўқитувчиларни ушбу мактабларда ишлашга жалб қилиш учун махсус мукофотлар таклиф қилинмоқда.
Ўқитувчиларни жалб қилиш ва уларни касбда қолдириш бўйича бошқа чоралар
– Сингапурда ўқитувчилар учун карьера имкониятлари кенгайтирилган. Улар ўқитиш, мактаб бошқаруви ёки катта мутахассис сифатида ўз йўналишларида ривожланишлари мумкин. Бундай ёндашув касбнинг интеллектуал жозибадорлигини оширишга ёрдам беради.
– Ирландияда 2023 йилда ўқитувчиларга икки мактабда ишлаш имконияти берилган. Бу пилот лойиҳа уч йил давомида амалга оширилади ва юқори синфларга қаратилган. Гарчи бу ёндашувда камчиликлар мавжуд бўлса-да (масалан, жадвал тузишдаги қийинчиликлар), давлат қўшимча харажатларни қоплаш учун молиявий ёрдам ажратмоқда.
– Австралиянинг ғарбий ҳудудларида педагогика йўналиши бўйича охирги курсда ўқийдиган талабаларга ўриндош ўқитувчи сифатида ишлашга рухсат берилган. Бундай ёндашув Португалия ва Германияда ҳам қўлланилади.
– Нидерландияда педагогик таълим олмаган мутахассисларга мактабларда ҳафтасига бир кун (ойига 22 соат) дарс беришга рухсат берилган.
– Россияда эса «Янги ўқитувчи» фонди мактабларга педагогик маълумотга эга бўлмаган кадрларни жалб қилиш дастурини амалга оширган. Ҳозирда бу дастур тўхтатилган. Шунингдек, ўқув юртларининг охирги курс талабалари ҳам мактабларда ишлай олади.
Иқтидорли ёшларни жалб қилиш ва ўқитувчиликни ривожлантириш бугунги куннинг долзарб вазифасига айланмоқда.
